MEMORANDUM 2020: VLAKKE INRIT IN BELGISCHE TREINEN

Het verdrag van de Verenigde Naties van 13 december 2006 inzake de rechten van personen met een handicap verplicht de aansluitende staten (waaronder België):

1. tot het nemen van passende maatregelen om personen met een handicap op voet van gelijkheid met anderen de toegang te garanderen tot vervoer (artikel 9.1)
   
   
2. én om alle effectieve maatregelen te nemen om de persoonlijke mobiliteit van personen met een handicap met de grootst mogelijke mate van zelfstandigheid te waarborgen (artikel 20.1).

Hoewel reeds zowat 14 jaar zijn verstreken sinds voormeld verdrag van New York, beantwoordt de actuele situatie van de Belgische Spoorwegen nog geenszins aan de beoogde toegankelijkheid voor personen met beperkte mobiliteit.

Hierna wordt dit verder toegelicht.

Heden zijn er in de 550 Belgische spoorwegstations naar schatting meer dan duizend treinperrons. Sommige van deze perrons hebben een hoogte (gemeten vanaf het treinspoor) van 28 cm, andere zijn 55 cm hoog en er zijn er ook van 76 cm.

Men zou denken/hopen dat de treinstellen qua instaphoogte toch aan één van die drie hoogtes beantwoordt, maar dit is helaas niet het geval: geen enkel Belgisch treinvoertuig beantwoordt aan één van de drie hoogtes van de treinperrons (Bron: Nationaal Implementatieplan van NMBS en INFRABEL, 2016, bijlage 1, en ook Aanbevelingsplan 82 van Unia, p.2: “Geen enkele trein op het Belgische net heeft een lage vloer die probleemloos in- en uitstappen mogelijk maakt”).

Gezien er dus nooit sprake is van een vlakke inrit, waarbij rolstoelgebruikers zelfstandig een treinstel kunnen in- en uitrijden, heeft de NMBS - hiertoe ook gedwongen door internationale wetgeving - voor personen met beperkte mobiliteit een systeem van assistentie geïnstalleerd.

De assistentie bestaat er concreet in dat de reiziger met beperkte mobiliteit mits reservatie door een spoorwegambtenaar wordt bijgestaan: deze spoorwegambtenaar plaatst bij aankomst van de trein een (omhoog of omlaag hellend, al naar gelang het type trein) rijvlak waarlangs de rolstoelgebruiker de trein wordt binnengebracht. In nog veel verouderde treinstellen kan de rolstoelgebruiker overigens niet verder dan de “overloop” aan de instapdeuren (omdat de deuren naar de coupés te smal zijn).

Voor 132 treinstations (en ook steeds als men kiest voor een treinreis met een overstap) dient men 24 uur op voorhand de assistentie te reserveren (door op te geven om welk uur men de trein wil nemen, zowel heen als terug).

Voor 41 treinstations is de reservatieduur beperkt tot 3 uur vooraf (tenminste als men geen treinreis met een overstap maakt).

In de overige Belgische treinstations (nog ongeveer 380) kunnen mensen met een rolstoel helemaal niet terecht: zij kunnen daar niet op of van een trein.

Het systeem van (vooraf te reserveren) assistentie is volgens ons weliswaar een (tijdelijk) aanvaardbare noodoplossing maar vormt geen antwoord op de wettelijke verplichting om de mobiliteit van personen met een handicap met de grootste mate van zelfstandigheid te waarborgen.

De verplichting om vooraf assistentie te reserveren heeft immers vele nadelen en komt niet overeen met het onbelemmerd of zelfstandig gebruik van het openbaar vervoer:

• Niet elke gebruiker is bekend laat staan vertrouwd met het reserveringssysteem (stel u de verbazing voor van de buitenlandse rolstoelgebruiker die met het vliegtuig in Zaventem aankomt en gehoopt/gepland had zich in België met de trein te verplaatsen…);
• Het reserveringssysteem vormt een zware administratieve verplichting;
• Het reserveringssysteem veroorzaakt ellenlange wachttijden voor de reiziger (de reiziger met beperkte mobiliteit moet telkens 20 minuten voor het vertrek van de trein aanwezig zijn in het station, wie te vroeg in het station arriveert kan onmogelijk een trein vroeger nemen,…)
• Het reserveringssysteem brengt mee dat de reiziger soms ongewenst zijn verblijf moet inkorten (bijvoorbeeld in de hypothese dat een werkvergadering of cultureel event langer dan gepland uitloopt: de reiziger met beperkte mobiliteit kan niet blijven want … in het treinstation wacht de gereserveerde assistentie niet);
• Het reserveringssysteem neemt alle flexibiliteit van het reizen weg (het is vaak onmogelijk in te schatten hoe lang een bezoek van of verblijf in een reisbestemming zal duren, een spontane verplaatsing per trein is al helemaal uitgesloten).

Het moeten reserveren van assistentie komt neer op een reservatieplicht om gebruik te kunnen maken van het openbaar treinvervoer. En aangezien dergelijke verplichting niet bestaat voor valide personen is het opleggen van deze verplichting aan personen met een handicap discriminerend (vergelijk met de uitspraak van het Nederlands College voor de Rechten van de Mens in de zaak met oordeelnummer 2014-50 (inzake busvervoer): “het College is van oordeel dat met de mogelijkheid, om een uur van te voren de gewenste busreis aan te melden bij de klantenservice van verweerster, niet is voldaan aan de norm van onbelemmerd gebruik van het openbaar vervoer. Immers passagiers zonder beperkingen hoeven ook geen extra maatregelen te nemen voor het gebruik van het busvervoer.”).

Bij NMBS en INFRABEL schijnt men het systeem van de (vooraf te reserveren) assistentie te aanvaarden om de naleving van de wettelijke verplichting tot aangepast en zelfstandig te gebruiken openbaar vervoer op de (zeer) lange baan te schuiven. De indruk bestaat dat het realiseren van toegankelijkheid voor personen met beperkte mobiliteit niet tot de hoofdbekommernissen behoort (bij INFRABEL vindt men over dit belangrijke item op de website zelfs niets terug !).

Door internationale wetgeving (van de Verenigde Naties, van Europa) is de Belgische Staat nochtans verplicht om haar openbaar spoorvervoer binnen een redelijke termijn (rolstoel)toegankelijk te maken.

In uitvoering van deze wetgeving hebben NMBS en INFRABEL in 2016 dan toch een “Nationaal Implementatieplan” opgesteld.

Hierin wordt een perronhoogte van 76 cm als norm voor de nieuwe perrons aanvaard en wordt de ambitie geformuleerd om de bestaande treinperrons van 28 cm te verhogen tot 76 cm (bron: advies 2019/15 van de Nationale Hoge Raad van personen met een handicap: “vooralsnog zijn er 3 verschillende perronhoogtes in België: 28 cm, 55 cm en 76 cm. De perrons van 28 cm worden allemaal verhoogd, in principe tot 76 cm”.)

Deze ambitie van de NMBS en INFRABEL is (volgens ons véél te) beperkt: de verhoging  van de perrons zal niet sneller verlopen dan aan een tempo van gemiddeld 7 stations per jaar (cf. persbericht NMBS dd. 27 oktober 2017), terwijl er in België naar schatting meer dan duizend treinperrons zijn. De perrons van 55 cm worden daarenboven grotendeels onaangeroerd gelaten.

Op die wijze zal er in België dus NOOIT een uniformiteit van perronhoogte en instaphoogte zijn! (zie ook artikel De Standaard 31 mei 2019: “Nog 100 jaar tot elk station toegankelijk is”).

Op zich is dit niet te aanvaarden.

Maar bovendien – en dit is bijna niet te geloven - blijft de NMBS treinwagons aankopen die afwijken van de nieuwe standaardhoogte van 76 cm!!

Concreet: in 2015 tekende de NMBS een contract voor 1.362 dubbeldek-treinwagons van het nieuwe type M7, waarbij onmiddellijk de eerste 445 exemplaren werden besteld (levering 2020). Deze nieuwe treinwagons  (B en AB) hebben een instaphoogte van 119 cm, dus 43 cm hoger dan de nieuwe standaardhoogte van de perrons. Aangezien dit hoogteverschil voor personen met beperkte mobiliteit – en in het bijzonder rosltoelgebruikers – onoverbrugbaar is bestelde de NMBS ook “multifunctionele” wagons (type BDx). Men koos voor deze wagons als instaphoogte niet 76 cm, maar een “compromishoogte” van 63 cm (bron: advies 2019/15 van de Nationale Hoge Raad van personen met een handicap: “Met enkel nog perrons van 76 en 55 cm in het vooruitzicht koos de NMBS voor een compromishoogte van 63 cm voor de M7”).

Dus waar de perrons verhoogd werden en worden tot 76 cm zullen de nieuwe treinstellen (die nog niet eens geleverd zijn) qua instaphoogte 13 cm te laag komen!!!

Nog maar pas, nl. in december 2019 (!) kondigde de NMBS de bestelling van een tweede lichting van deze (nieuwe) toestellen van het type M7 aan.

Wetende dat treinstellen een zeer lange levensduur hebben (hun afschrijvingsduur is 30 jaar en vaak worden ze nog langer gebruikt) betekent de aankoop van die treinstellen dat er minstens tot 2050 geen toegankelijk treinverkeer in België zal zijn!

Dit is onredelijk en onaanvaardbaar. Het is overigens ook een enorme verspilling van gemeenschapsgelden!

Als men vandaag niet de algemene keuze maakt voor een vaste hoogte van 76 cm (én voor de treinperrons én voor de (instap van de) rijtuigen) zal men nooit het doel van een algemeen toegankelijk openbaar treinvervoer bereiken.  Dit is toch gewoon een kwestie van gezond verstand.

Men moet dus vanaf vandaag kiezen voor treinwagons met een instaphoogte van 76 cm (eigenlijk had men dat al veel langer moeten doen), zodat rolstoeltoegankelijk spoorvervoer in België over 30 jaar een feit is. Tegelijkertijd (aangezien er toch voor nieuwe rijtuigen moet worden geopteerd) dient men de instapdeuren te voorzien van een vaste of automatisch uitschuivende vlakke plaat die de horizontale opening tussen spoor en perron overbrugt. Van dit alles zijn buitenlandse voorbeelden genoeg!

Ten overvloede weze opgemerkt – maar dit is zelfs niet essentieel - dat zelfstandig toegankelijke treinstellen niet alleen de reizigers met beperkte mobiliteit ten goede komen maar ook de bevolking in het algemeen: mensen met zware koffers (op wieltjes), reizigers met kinderen in een kinderwagen, reizigers die een fiets meenemen (steeds belangrijker!), ouderen, etc..

Gelet op het voormelde stellen de ondertekenende verenigingen/organisaties de volgende eisen:

1. NMBS en INFRABEL dienen te bevestigen dat zij kiezen, of gekozen hebben, voor één vaste (standaard)hoogte voor alle treinperrons in België (wellicht zal dit, volgens de actuele gegevens ons gekend, de hoogte van 76 cm vanaf de treinsporen zijn).
   
   
2. NMBS en INFRABEL dienen een plan voor te leggen ombinnen redelijke termijn(maar ook zo snel mogelijk) alle van die standaardhoogte afwijkende treinperrons aan te passen, minstens om te voorzien - op alle nog niet aangepaste perrons of perrons waarvan de gehele verhoging technisch onmogelijk is - van een permanent en vastverhoogd plateau (met zachthellende op-/afrit) dat qua hoogte overeenstemt met de standaardhoogte bepaald sub.1. Evident dient dit plan ook een toegang tot de (verhoogde) perrons te voorzien.
   De bepaling van die redelijke termijn dient te gebeuren in conformiteit met hetgene voorzien is in de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties (aanvaard in 2015 en geratificeerd door België: “Tegen 2030 toegang voorzien tot toegankelijke vervoerssystemen voor iedereen (art. 2.11)”)
   
   
3. NMBS dient de onmiddellijke verplichting te aanvaarden dat bij alle wagons voor personenvervoer die vanaf heden worden gekocht/gehuurd/geleasd/voor de eerste maal in België in gebruik genomen de instap/inrit vlak moet zijn, trap- en drempelloos, én voorzien van een vaste (of automatisch uitklappende) overbruggingsplaat om de ruimte tussen perron en treinstel voldoende te verkleinen.
   Aan deze verplichting dient een verbod gekoppeld te worden om vanaf heden nog treinwagons te kopen/te huren/te leasen/voor de eerste maal in België in gebruik te nemen die van voormelde normen qua instap en overbrugging naar perron afwijken (met uitzondering van de dubbeldek-treinwagons type M7 die reeds in 2015 besteld zijn).
   Minstens moet dit verbod om te kopen/te huren/te leasen/voor de eerste maal in België in gebruik te nemen opgelegd worden voor wat betreft de zogenaamde “multifunctionele” treinwagons bestemd voor vervoer van rolstoelgebruikers/mensen met fietsen/etc, die van voormelde normen qua instap en overbrugging naar perron afwijken.
   
   
4. Voor zover het absoluut onmogelijk zou zijn de toegankelijkheid van álle treinwagons te verzoenen met technische-, veiligheids- of capaciteitsvereisten – moet NMBS de verplichting aanvaarden en naleven dat er altijd (bij ieder personenvervoer per spoor) per treinstel voldoende toegankelijke wagons zijn (met een minimumaantal van één) die qua instap en afstand tot perron voldoen aan de vereisten omschreven sub.3 én waarvan de stopplaats voldoende duidelijk is aangeduid op het perron en desgevallend overeenkomt met het verhoogde plateau waarvan sprake sub.2.
   
   
5. NMBS dient de reeds bestelde “multifunctionele” treinwagons (type M7 – BDx) binnen een redelijke termijn (maar zo snel mogelijk) aan te passen zodat hun instap/inrit vlak is (hoogstens licht hellend), trap- en drempelloos, én met aanwezigheid van een vaste (of automatisch uitklappende) overbruggingsplaat om de ruimte tussen perron en treinstel voldoende te verkleinen. Evident geldt dezelfde eis voor eventuele nieuwe “multifunctionele” treinwagons (type M7 – BDx), mocht NMBS ondanks het verbod sub.3 toch nog tot bestelling van dergelijke wagons overgaan.
   
   
6. Uiterst ondergeschikt: in de hypothese dat NMBS en/of INFRABEL andere technische mogelijkheden zien die leiden tot een snellere aanpassing van het Belgisch spoorvervoer aan de wettelijke verplichting van zelfstandigtoegankelijk spoorvervoer, zonder reservatieplicht, voor rolstoelgebruikers en andere personen met beperkte mobiliteit – sneller dan op de wijze omschreven sub. 1 tot en met 5 - eisen de ondergetekenden dat een plan wordt voorgelegd om deze aanpassingenbinnen redelijke termijn(maar ook zo snel mogelijk) door te voeren. De bepaling van die redelijke termijn dient te gebeuren in conformiteit met hetgene voorzien is in de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties (aanvaard in 2015 en geratificeerd door België: “Tegen 2030 toegang voorzien tot toegankelijke vervoerssystemen voor iedereen (art. 2.11)”)

Gent, 20 maart 2020

Bijlagen:

1. Verdrag van de Verenigde Naties dd. 13 december 2006 inzake de rechten van personen met een handicap
   
   
2. VERORDENING (EU) Nr. 1300/2014 VAN DE COMMISSIE van 18 november 2014 betreffende de technische specificatie inzake interoperabiliteit betreffende de toegankelijkheid van het spoorwegsysteem in de Unie voor gehandicapten en personen met beperkte mobiliteit
   
   
3. Nationaal Implementatieplan van NMBS en INFRABEL, 2016
   
   
4. Bijlage 1 aan het Nationaal Implementatieplan van NMBS en INFRABEL, 2016: de drie hoogtes van de treinperrons en de afwijkingen van de instaphoogtes per type treinwagon
   
   
5. Persbericht NMBS 23 december 2015 inzake de perronhoogtes en de aankoop van treinstellen type M7
   
   
6. Perscommuniqué dd. 22 december 2015 van de Nationale Hoge Raad voor personen met een handicap: “Missen de personen met beperkte mobiliteit de trein M7?”
   
   
7. Aanbeveling 82 dd. Mei 2016 van Unia: “De toegankelijkheid van de infrastructuur en het materieel van de NMBS voor personen met een handicap”
   
   
8. Advies 2016/16 van de Nationale Hoge Raad voor personen met een handicap inzake het Nationaal Uitvoeringsplan van de NMBS (2016)
   
   
9. Persbericht NMBS 27 oktober 2017: “Een nieuw investeringsplan voor de NMBS, ten dienste van de reiziger”
   
   
10. Advies 2019/15 van de Nationale Hoge Raad voor personen met een handicap inzake de aankoop door de NMBS van een tweede lichting van de nieuwe toestellen type M7 met een instaphoogte van 63 cm.
    
    
11. Uitspraak van het Nederlands College voor de Rechten van de Mens in de zaak met oordeelnummer 2014-50
    
    
12. Artikel in De Standaard 31 mei 2019: Nog 100 jaar tot elk station toegankelijk is.
    
    
13. Artikel Guy Tegenbos in De Standaard 16 oktober 2019: Inclusie is meer dan een woord.
    
    
14. Sustainable Development Goals Verenigde Naties art. 11.2
    
    
15. Reva-Magazine 2019: interview met Sophie Dutordoir, CEO NMBS.

De ondertekenende organisaties:

1. VZW LAW – legal action for people in a wheelchair – vzwlaw.be
2. VZW VFG – vereniging voor personen met een handicap – vfg.be
3. VZW KVG – katholieke vereniging gehandicapten – kvg.be
4. ADVIESRAAD personen met een handicap stad ANTWERPEN – antwerpen.be
5. VZW TREIN TRAM BUS – treintrambus.be
6. VZW STAN – trefpunt verstandelijke handicap – trefpuntstan.be
7. VZW KONEKT – konekt.be
8. VZW ONAFHANKELIJK LEVEN – onafhankelijkleven.be
9. FEITELIJKE VERENIGING DE JOJO DEINZE – jeugdbeweging voor jongeren met een verstandelijke beperking – dejojo.be
10. VZW VLAAMS PATIENTENPLATFORM – vlaamspatientenplatform.be
11. VZW PIEKERNIE – piekernie.org
12. VZW MARJAN - vzwmarjan.be
13. IEPERSE STEDELIJKE ADVIESRAAD TOEGANKELIJKHEID ISAT - ieper.be/adviesraad-voor-toegankelijkheid
14. VZW ALIN – alin-vzw.be
15. VZW ZOOM – zoomvzw.be
    
16. STEDELIJKE ADVIESRAAD voor personen met een handicap KORTRIJK - toegankelijkkortrijk.be
17. VZW OUDERS VOOR INCLUSIE – oudersvoorinclusie.be
18. VZW MYASSIST – myassist.be
19. VZW ALS LIGA – als.be
20. FEDERALE ADVIESRAAD voor de OUDEREN (FAVO) – adviesraadouderen.belgium.be
21. VZW ABSOLUUT – absoluutvzw.be
22. VZW VLAAMS OOGPUNT BRUGGE BLINDENZORG LICHT EN LIEFDE – blindenzorglichtenliefde.be
23. RA-Liga West-Vlaanderen regio Kortrijk – Reumatoïde Artritis Patiëntenvereniging – raliga.be
24. VZW DE KORENBLOEM – woonzorgcentrum Kortrijk – dekorenbloem.net
25. ADVIESRAAD personen met een handicap lokaal bestuur DESSEL – dessel.be
26. VZW OVER-HOOP – over-hoop.be
27. VZW UBUNTU ACHTKANTER – wgroepubuntux8k.be

Het memorandum werd eveneens ondertekend door diverse individuele personen, onder wie:

Marc Herremans – rolstoelgebruiker/triatleet, sportpersoonlijkheid van het jaar 2002

Peter Genyn – rolstoelgebruiker/-atleet, wereldkampioen 100m en 400m, paralympiër van het jaar 2018